Thong Dinh Tối ngày 25/01, Mỹ và Ukraine công bố thỏa thuận khai thác khoáng sản và tái thiết. Nghe qua thì anh em nghĩ chỉ là chiêu trò hút Mỹ của Ukraine nhưng ngẫm lại thì thấy nguyên nhân sâu xa hơn thế. Trong bối cảnh chiến sự Nga-Ukraine có dấu hiệu hạ nhiệt, cái bắt tay này không chỉ là chuyện làm ăn mà còn là ván cờ chính trị đậm mùi khói súng. Và liệu Việt Nam có vô tình bị lôi vào cái sân khấu hỗn loạn này không?
Nội dung chính
Mỹ và Ukraine: Ai hưởng lợi?
Mỹ nhảy vào thỏa thuận này với mục tiêu rõ như ban ngày: thoát khỏi cái bóng khổng lồ của Trung Quốc – kẻ đang nắm 70% khai thác và 90% chế biến đất hiếm toàn cầu (theo USGS 2022). Ukraine, với trữ lượng lithium lớn thứ hai châu Âu (500,000 tấn, theo báo cáo địa chất Ukraine), trở thành “miếng mồi ngon” (lúc nào cũng vậy). Có thể thấy, thông qua thoả thuận trên, Mỹ vừa muốn khoáng sản, vừa tiện tay nhúng mũi vào Đông Âu để chọc tức Nga. Một mũi tên trúng hai con chim, nhưng liệu có trúng thật hay chỉ bắn hụt vào mây?
Ukraine đang ngập trong chiến tranh, cơ sở hạ tầng khai thác gần như tê liệt. Theo Ngân hàng Thế giới, thiệt hại vật chất của nước này đã vượt 100 tỷ USD (2023). Mỹ có thể bơm hàng tỷ USD để tái thiết, nhưng nếu Nga ném bom phá tan mỏ hay cảng vận chuyển, số tiền đó sẽ thành đống tro tàn. Chưa kể, Mỹ không mạnh về chế biến đất hiếm như Trung Quốc.
Công nghệ chủ chốt này vẫn nằm trong tay Bắc Kinh. Vậy nên, dù có cạy được nguyên liệu thô từ Ukraine, Mỹ vẫn cần các sân sau như Nhật Bản hoặc Hàn Quốc giúp “nấu chín”.
Góc nhìn từ EU – Mỹ đang “đi đêm” với ai?
Ngoài ra, Châu Âu cũng thèm khát đất hiếm để chạy đua xe điện và năng lượng xanh (theo kế hoạch Net Zero 2050), và Ukraine là nguồn cung ngay sát nhà. Nếu Mỹ “hớt tay trên” khoáng sản Ukraine, EU sẽ phải lùng sục nguồn khác hoặc tệ hơn, phụ thuộc vào chính Mỹ.
Đây không phải lần đầu Mỹ chơi kiểu “đồng minh nhưng ta vẫn số một”. Anh em nhìn lại vụ AUKUS để hiểu rõ hơn. Trong bối cảnh đó, có khả năng EU sẽ đáp trả bằng thuế quan hoặc hạn chế hợp tác, biến thỏa thuận Mỹ-Ukraine thành cái gai trong mắt khối này.
Ukraine: “Dâng” Khoáng Sản Để Mua Bảo Hiểm Mỹ?
Thực tế, Ukraine đang chơi ván bài liều: dùng tài nguyên quốc gia làm “dây thừng”, giữ chân Mỹ. Với 34 loại khoáng sản chiến lược (theo Bộ Tài nguyên Ukraine), Kiev không thiếu “mồi nhử” và cũng tự biến mình “miếng mồi”. Sau hơn hai năm chiến tranh, kinh tế Ukraine thảm hại – GDP giảm 29% năm 2022 (Ngân hàng Thế giới) – nên họ cần tiền, cần súng, và cần cái ô Mỹ che đầu hơn bao giờ hết. Thỏa thuận này không chỉ đem lại USD từ khai thác mà còn là tuyên bố với thế giới: “Mỹ đứng sau tôi, đừng hòng đụng!” Nhưng đánh đổi lại là gì? Là nước này lệ thuộc sâu hơn vào Mỹ và có thể mất quyền kiểm soát tài nguyên về lâu dài.
Nhìn sâu hơn, Ukraine đang tự đào hố chôn mình. Nếu Mỹ chỉ khai thác nhanh rồi chuồn, Kiev sẽ không gì ngoài những cái hố trống rỗng. Nhìn Congo mà xem – hàng thập kỷ bị phương Tây vắt kiệt cobalt, giờ vẫn nghèo đói dù ngồi trên “mỏ vàng đen”.
Ukraine không có công nghệ khai thác hiện đại, cũng chẳng đủ sức tự chế biến, nên phần lớn lợi ích sẽ chảy vào túi các ông lớn Mỹ như Bechtel hay Exxon. Hài hước làm sao khi Ukraine “bán mình” để sống sót hôm nay, nhưng ngày mai thì thành cái xác khô tài nguyên.
Người dân Ukraine nghĩ sao? Theo khảo sát của Viện Xã hội học Kyiv (2023), hơn 60% ủng hộ bất kỳ thỏa thuận nào mang viện trợ từ Mỹ, nhưng 40% lo đất nước bị “bán rẻ”. Các nhà hoạt động môi trường thì gào lên: khai thác đất hiếm gây ô nhiễm nặng, mà Ukraine hiện không có tiền hay kỹ thuật xử lý. Trong khi chính phủ Kyiv bận tính toán địa chính trị, dân chúng ở Donbas hay Kharkiv – nơi tập trung nhiều mỏ – có thể lãnh đủ: chiến tranh chưa xong, giờ thêm đất đai bị tàn phá. Đến cuối cùng, người dân chính là người chịu thiệt nhất trong cuộc chiến chính trị này.
Nga-Ukraine: Thỏa Thuận Là Hồi Kết Hay Dầu Đổ Vào Lửa?
Có vài “chuyên gia” mơ mộng rằng thỏa thuận này sẽ giúp Ukraine giàu lên, mua thêm súng đạn, và ép Nga ngồi vào bàn đàm phán. Nói thật thì nghe cứ như chuyện cổ tích. Đúng là với số tiền từ đất hiếm, Ukraine có thể nâng cấp quân đội, củng cố chiến tuyến. Nhưng xin lỗi, nếu Nga chịu thua chỉ vì vài đồng từ mỏ khoáng sản thì chiến tranh đã chẳng kéo dài thế này. Đừng ảo tưởng nữa, tỉnh mộng giùm!
Ngược lại, Nga chắc chắn xem đây là cú đấm vào mặt. Nhiều mỏ khoáng sản nằm gần chiến tuyến, và nếu Mỹ-Ukraine dám “động thổ” ở đó, đừng ngạc nhiên khi xe tăng Nga ầm ầm kéo đến phá tan. Thay vì dập lửa chiến tranh, thỏa thuận này có thể biến thành dầu rót vào đám cháy, đẩy xung đột thành cuộc “đua khoáng sản” đầy mùi thuốc súng.
Góc nhìn từ Trung Quốc
Trung Quốc, “ông trùm” đất hiếm với 90% thị phần chế biến, sẽ không ngồi yên nhìn Mỹ-Ukraine phá bĩnh. Bắc Kinh có thể tung đòn trả đũa: hạn chế xuất khẩu đất hiếm sang Mỹ hoặc bơm tiền cho Nga để giữ Ukraine trong thế kẹt. Đừng quên, Trung Quốc và Nga đang ngày càng “tay trong tay” – từ năng lượng đến quân sự. Thỏa thuận Mỹ-Ukraine có thể vô tình đẩy hai ông lớn này vào liên minh chặt chẽ hơn, biến cuộc chiến Nga-Ukraine thành màn đấu địa chính trị toàn cầu. Vậy là, thay vì kết thúc, xung đột có thể lan thành “đại chiến khoáng sản”.
Cán Cân Quyền Lực Toàn Cầu: Ai Cười, Ai Khóc?
Thỏa thuận này giúp Mỹ bớt phụ thuộc vào Trung Quốc về đất hiếm, nhưng Ukraine có đủ sức thay thế “ông trùm” Bắc Kinh không? Trung Quốc không chỉ có tài nguyên mà còn nắm công nghệ chế biến. Mỹ đang đặt cược vào một đối tác ngập trong chiến tranh, và nếu xung đột kéo dài, cái cược này có thể thành cú ngã đau.
Chưa hết, Mỹ có thể tự làm khó mình. Nếu thỏa thuận này chọc giận Nga và Trung Quốc, hai nước này có thể hợp sức chống Mỹ trên mọi mặt trận: kinh tế, quân sự, ngoại giao. Nga và Trung Quốc đều là thành viên thường trực Hội đồng Bảo an LHQ, sẵn sàng dùng quyền phủ quyết để chặn đường Mỹ.
Nếu Mỹ-Ukraine làm lung lay thị phần khoáng sản của Nga và Trung Quốc, đừng ngạc nhiên khi thấy hai ông lớn này “tay bắt mặt mừng”. Trung Quốc, với vị thế “trùm đất hiếm”, có thể bơm tiền hỗ trợ Nga để giữ ảnh hưởng. Thế là cuộc chiến Nga-Ukraine không còn là chuyện nội bộ nữa, mà hóa thành sân khấu cho các siêu cường thi nhau múa may. Cán cân quyền lực toàn cầu nghiêng bên nào cũng được, miễn đừng đổ vỡ tan tành!
Các nước như Brazil hay Nam Phi cũng sẽ bị ảnh hưởng. Nếu thị trường khoáng sản toàn cầu bị siêu cường thao túng, giá cả sẽ biến động khôn lường, làm khó các nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu tài nguyên. Họ có thể bị ép “chọn đội” – theo Mỹ hay Nga-Trung – trong một thế giới ngày càng phân cực. Vậy là, thỏa thuận Mỹ-Ukraine không chỉ là chuyện của ba nước, mà có thể làm rung chuyển cả hệ thống kinh tế toàn cầu.
Việt Nam: Ngồi Xem Hay Bị Kéo Vào Lắm Drama?
Việt Nam cũng có đất hiếm với trữ lượng khoảng 20 triệu tấn (USGS), nhưng nếu Mỹ no nê với hàng Ukraine, nhu cầu nhập từ ta có thể sẽ bị tuột. Giá trị xuất khẩu giảm thì buồn, nhưng nếu cuộc đua khoáng sản toàn cầu nóng lên, giá tăng vọt cũng không phải mơ. Cơ hội đấy, nhưng muốn nắm lấy thì Việt Nam phải nâng cấp công nghệ khai thác. Nên anh em có thể không ngạc nhiên khi Chính phủ mình muốn đạt mục tiêu tăng trưởng cao.
Theo đó, đầu tư công vẫn là động lực quan trọng nhất thúc đẩy tăng trưởng cao năm nay, với tổng vốn gần 900.000 tỷ đồng. Trong bối cảnh giải ngân vốn công còn chậm, Thủ tướng cho hay Chính phủ sẽ chỉ đạo các bộ, ngành hoàn thiện thể chế, tháo gỡ vướng mắc, quy định liên quan đấu thầu, vốn công với tinh thần “mắc đâu tháo gỡ đó”.
Chẳng hạn, Chính phủ sẽ tập trung tháo gỡ vướng mắc các dự án hạ tầng giao thông chiến lược, gồm đường sắt. Năm nay, Chính phủ sẽ khởi công tuyến đường sắt Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng kết nối Trung Quốc và châu Âu.
Với chính sách ngoại giao “cây tre”, Việt Nam chắc chắn muốn đứng ngoài mớ bòng bong này. Điển hình là câu chuyện bỏ phiếu trắng đối với hai nghị quyết khác nhau của Đại hội Đồng Liên Hiệp Quốc về cuộc chiến ở Ukraine. Nhưng nếu cạnh tranh khoáng sản biến thành đấu địa chính trị, áp lực từ các bên có thể khiến ta đau đầu.
Kết Luận: Thỏa Thuận “Hai Mặt” Và Cái Giá Phải Trả
Thỏa thuận Mỹ-Ukraine về khoáng sản là một ván bài đầy mưu mẹo: Ukraine muốn “trói” Mỹ, Mỹ muốn thoát Trung Quốc và tiện tay “chơi” Nga một vố. Nhưng cái giá có thể là chiến tranh leo thang và thế giới thêm rối ren. Việt Nam, dù không phải diễn viên chính, cũng nên mở to mắt mà nhìn, kẻo bị cuốn vào màn hài kịch địa chính trị này lúc nào không hay. Ai thắng, ai thua? Chưa rõ, nhưng khán giả như chúng ta chắc chắn sẽ có một trận cười ra nước mắt.
Đọc các bài khác ủng hộ TCX:
- RedStone (RED) – Dự Án Thứ 64 trên Binance Launchpool
- KAITO (KAITO) Là Dự Án Thứ 9 Trên Binance HODLer Airdrops
